Giriş: Gerçek Olmayanla Kurulan Gerçek Duygular
Dipnot: “Apple Watch kalp atışını ölçüyor ama kalp kırıklığını hâlâ onaramıyor.”
1. Yapay Zekâya Güven: Kimliksiz Bir Referans Nesnesi
Klasik güven kuramlarında güven; karşılıklılık ve öngörülebilirlik temelinde kurulur (Luhmann, 1979). AI’da bilinç/niyet yoktur; ancak tutarlı bilgi, yargısız geri bildirim ve kişiye uyumlu dil algılanan güveni artırır (Gnewuch et al., 2022). Üstelik mahremiyet kaygıları da azalabilir: İnsanla paylaşmaktan çekinilen duygular AI’a daha rahat aktarılır (Brink et al., 2023). Böylece AI, kullanıcı için bir psikolojik geçiş nesnesi (Winnicott, 1953) işlevi görebilir.
2. Samimiyet Dili ve Yapay İlgiden Doğan Gerçek Hisler
Sıcak, destekleyici, kapsayıcı bir ton; kullanıcıda “anlaşıldım” ve “değer gördüm” hissi üretir (Nass & Moon, 2000). Gelişmiş dil modelleri, duyguya uyumlanarak sorular sorar, ilgiyi sürdürür; bu diyaloglar “sohbet etmek”, “duyguları paylaşmak”, “kendini tanımak” gibi deneyimlerle raporlanır (Liao et al., 2023). Böylece AI, bilgi aracından ilişki benzeri bir iletişim partnerine evrilir.
3. Yapay Zekâ ve Sosyal Öğrenme: İlgi Göstermeyi Öğrenmek
Sosyal öğrenme kuramına göre insanlar gözlemle iletişim ve duygu ifade becerilerini geliştirir (Bandura, 1977). Nazikçe sınır koyan, empatik, aktif dinleyen bir AI; kullanıcının kendi sosyal repertuarını dönüştürmesine model olabilir. Özellikle gençlerde bu etkileşimler; duygusal ifade, empati ve iletişim ritüellerini şekillendirir (Bickmore & Picard, 2005). Bu yüzden AI, yalnız teknoloji değil; bir dijital kültürel aktördür.
4. Levâic Perspektifi: İlişki Yetkinliği Gerçekliğe Dayanır
Levâic İlişki Yetkinlikleri Modeli açısından AI, duygusal farkındalık, ifade ve empatik iletişim için verimli bir öğrenme zemini sağlar; fakat gerçek kişilerle kurulan çok boyutlu ilişkilerin yerini tutmaz. Gerçek ilişkide belirsizlik, öfke, hayal kırıklığı ve samimiyet eşzamanlı yaşanır; duygusal güven ise “öngörülemezliğe rağmen kalıcılıktan” doğar. AI bu sürecin ön hazırlık sahası olabilir: duygusal ifade pratiği, ilgi göstermeyi öğrenme ve geri bildirimle aynalanma.
Son Olarak: Gerçek Olmayanla Kurulan Gerçek Öğrenme
AI uygulamaları ilişki yerine geçmez; ancak ilişki kurma biçimimizi etkileyen dijital sosyalleşme araçlarıdır. Tutarlılık, yargısızlık ve erişilebilirlikleri; güven ve öğrenme fırsatı yaratır. Yine de bu etkiler, insan ilişkilerinde sınanmadıkça sınırlı kalır. Çünkü ilişki yetkinliği; yalnız anlaşılmak değil, anlaşılmamakla başa çıkabilmektir — ve bu, programlanamaz.
Kaynakça
- Bandura, A. (1977). Social Learning Theory.
- Bickmore, T., & Picard, R. (2005). TOCHI, 12(2), 293–327.
- Brink, K., Taylor, S., & Keeling, D. I. (2023). CHB Reports, 9, 100273.
- Gnewuch, U., Morana, S., & Maedche, A. (2022). Electronic Markets, 32(3), 1225–1242.
- Ho, A., Hancock, J. T., & Miner, A. S. (2018). Journal of Communication, 68(2), 712–733.
- Lee, K. M., Peng, W., Jin, S. A., & Yan, C. (2020). Journal of Communication, 56(4), 754–772.
- Liao, Q. V., Jain, A., & Muller, M. (2023). CHI ’23 Proceedings, 1–14.
- Luhmann, N. (1979). Trust and Power.
- Nass, C., & Moon, Y. (2000). Journal of Social Issues, 56(1), 81–103.
- Winnicott, D. W. (1953). International Journal of Psychoanalysis, 34, 89–97.
