Yapay Zekâ ile Samimiyet: Güven ve Dijital İlişkiler

Gerçek Olmayanla Kurulan Gerçek Duygular

Giriş: Gerçek Olmayanla Kurulan Gerçek Duygular

Dipnot: “Apple Watch kalp atışını ölçüyor ama kalp kırıklığını hâlâ onaramıyor.”

Yapay zekâ (AI) tabanlı sohbet botları, kullanıcılarla etkileşimde bulundukça yalnız bilgi sunmakla kalmıyor; duygusal yakınlık hissi, anlaşılma deneyimi ve hatta bağlanma duyguları da yaratabiliyor (Ho et al., 2018). “Gerçek” olmamak, etkisini gerçek olmaktan alıkoymuyor. Tutarlı, yargılayıcı olmayan ve ilgi odaklı iletişim, birçok kullanıcıda güven duygusunu tetikliyor (Lee et al., 2020). Bu yazı, AI’nin samimiyet üretme biçimini, güven oluşumunu ve bireydeki sosyal öğrenme mekanizmalarına etkisini disiplinler arası bir yaklaşımla ele alır.

1. Yapay Zekâya Güven: Kimliksiz Bir Referans Nesnesi

Klasik güven kuramlarında güven; karşılıklılık ve öngörülebilirlik temelinde kurulur (Luhmann, 1979). AI’da bilinç/niyet yoktur; ancak tutarlı bilgi, yargısız geri bildirim ve kişiye uyumlu dil algılanan güveni artırır (Gnewuch et al., 2022). Üstelik mahremiyet kaygıları da azalabilir: İnsanla paylaşmaktan çekinilen duygular AI’a daha rahat aktarılır (Brink et al., 2023). Böylece AI, kullanıcı için bir psikolojik geçiş nesnesi (Winnicott, 1953) işlevi görebilir.

2. Samimiyet Dili ve Yapay İlgiden Doğan Gerçek Hisler

Sıcak, destekleyici, kapsayıcı bir ton; kullanıcıda “anlaşıldım” ve “değer gördüm” hissi üretir (Nass & Moon, 2000). Gelişmiş dil modelleri, duyguya uyumlanarak sorular sorar, ilgiyi sürdürür; bu diyaloglar “sohbet etmek”, “duyguları paylaşmak”, “kendini tanımak” gibi deneyimlerle raporlanır (Liao et al., 2023). Böylece AI, bilgi aracından ilişki benzeri bir iletişim partnerine evrilir.

3. Yapay Zekâ ve Sosyal Öğrenme: İlgi Göstermeyi Öğrenmek

Sosyal öğrenme kuramına göre insanlar gözlemle iletişim ve duygu ifade becerilerini geliştirir (Bandura, 1977). Nazikçe sınır koyan, empatik, aktif dinleyen bir AI; kullanıcının kendi sosyal repertuarını dönüştürmesine model olabilir. Özellikle gençlerde bu etkileşimler; duygusal ifade, empati ve iletişim ritüellerini şekillendirir (Bickmore & Picard, 2005). Bu yüzden AI, yalnız teknoloji değil; bir dijital kültürel aktördür.

4. Levâic Perspektifi: İlişki Yetkinliği Gerçekliğe Dayanır

Levâic İlişki Yetkinlikleri Modeli açısından AI, duygusal farkındalık, ifade ve empatik iletişim için verimli bir öğrenme zemini sağlar; fakat gerçek kişilerle kurulan çok boyutlu ilişkilerin yerini tutmaz. Gerçek ilişkide belirsizlik, öfke, hayal kırıklığı ve samimiyet eşzamanlı yaşanır; duygusal güven ise “öngörülemezliğe rağmen kalıcılıktan” doğar. AI bu sürecin ön hazırlık sahası olabilir: duygusal ifade pratiği, ilgi göstermeyi öğrenme ve geri bildirimle aynalanma.

Son Olarak: Gerçek Olmayanla Kurulan Gerçek Öğrenme

AI uygulamaları ilişki yerine geçmez; ancak ilişki kurma biçimimizi etkileyen dijital sosyalleşme araçlarıdır. Tutarlılık, yargısızlık ve erişilebilirlikleri; güven ve öğrenme fırsatı yaratır. Yine de bu etkiler, insan ilişkilerinde sınanmadıkça sınırlı kalır. Çünkü ilişki yetkinliği; yalnız anlaşılmak değil, anlaşılmamakla başa çıkabilmektir — ve bu, programlanamaz.

Kaynakça

Bandura, A. (1977). Social Learning Theory.
Bickmore, T., & Picard, R. (2005). TOCHI, 12(2), 293–327.
Brink, K., Taylor, S., & Keeling, D. I. (2023). CHB Reports, 9, 100273.
Gnewuch, U., Morana, S., & Maedche, A. (2022). Electronic Markets, 32(3), 1225–1242.
Ho, A., Hancock, J. T., & Miner, A. S. (2018). Journal of Communication, 68(2), 712–733.
Lee, K. M., Peng, W., Jin, S. A., & Yan, C. (2020). Journal of Communication, 56(4), 754–772.
Liao, Q. V., Jain, A., & Muller, M. (2023). CHI ’23 Proceedings, 1–14.
Luhmann, N. (1979). Trust and Power.
Nass, C., & Moon, Y. (2000). Journal of Social Issues, 56(1), 81–103.
Winnicott, D. W. (1953). International Journal of Psychoanalysis, 34, 89–97.